HAMZAH FANSURI

Menurut Ismail Yusoff dalam bukunya Kesusasteraan Melayu Lama dan Baru (2008), Hamzah Fansuri merupakan seorang tokoh agama yang terkenal dengan menghasilkan karya-karya yang bermutu tinggi.  Menurut Profesor Dr. Syed Muhammad Naquib Al-Attas dalam buku Ismail  Yusoff ini, tempat dan tarikh Hamzah Fansuri dilahirkan masih belum diketahui.  Namun begitu, Hamzah Fansuri disahkan hidup ketika pemerintahan Sultan Alaudin Riayat Shah IV Saiyidil Mukammil ( 1589-1604) hingga awal pemerintahan Sultan Iskandar Muda Ali Riayat Shah V (1604-1607) sehinggalah pemerintahan Sultan Iskandar Muda (1607-1636). 

Menurut Ismail Hamid dalam bukunya Perkembangan Kesusasteraan Melayu Lama (1987), Hamzah Fansuri dilahirkan di sebuah kampung yang bernama Fansur.  Pada zaman Kesultanan Acheh, kampung Fansur dikenali sebagai pusat pengajian Islam di daerah Acheh Selatan.  Ayah Hamzah merupakan seorang ulama yang terkenal di Barus dan disebabkan itulah beliau turut menurut jejak langkah ayahnya sehingga menjadi seorang tokoh ulama yang besar.

Selain Acheh, Hamzah Fansuri telah mengembara untuk menuntut ilmu di beberapa tempat seperti Jawa, Tanah Melayu, India, Parsi dan negeri Arab.  Setelah tamat belajar, Hamzah Fansuri kembali ke kampungnya dan mula mengajar di Barus, kemudian di Banda Acheh dan akhir sekali dia telah mendirikan madrasah di daerah tempat lahirnya. Hamzah Fansuri meninggal dunia sekitar tahun (1607-1610), pada awal pemerintahan Sultan Iskandar Muda .

Dalam buku Perkembangan Kesusasteraan Melayu Lama (1987) ini juga ada menyatakan bahawa sebagai seorang ulama, Hamzah bercita-cita tinggi seperti yang disebutkan dalam syairnya iaitu ingin menyalin semua ilmu yang terdapat dalam kitab-kitab Arab dan Parsi, terutamanya kitab-kitab yang mengandungi ilmu ketuhanan.  Nama Hamzah Fansuri sangat masyhur di serata tempat dan syairnya digemari ramai. Karya puisi beliau sangat indah dan berkualiti.  Oleh sebab kemasyhurannya, Hamzah Fansuri telah dipanggil ke istana Acheh.  Hamzah Fansuri telah memangku jawatan sebagai penasihat kepada sultan.

Dalam bidang ilmu tasawuf, Hamzah Fansuri menganut aliran Wahdatul Wujud dan menjadi pengikut Tariqat  Qadiriyah.  Menurut fahaman Wahdatul Wujud, alam adalah ciptaan Tuhan. Wahdatul Wujud merupakan satu aliran yang menekankan logik akal. Contohnya persoalan mengenai perkara-perkara ghaib seperti berkenaan dengan kewujudan syurga, neraka, dosa dan pahala akan dijelaskan kepada sesiapa yang bertanya dengan menggunakan logik akal untuk menerimanya.  Aliran ini mendapat tempat dalam kalangan masyarakat sehingga kedatangan Syeikh Nuruddin Ar-Raniri dan Abdul Rauf Singkel. Hal ini berlaku kerana Syeikh Nuruddin Ar-Raniri menuduh bahawa Syeikh Hamzah Fansuri dan anak muridnya telah sesat dan mengklasifikasikannya sebagai kafir zindiq. Murid Hamzah Fansuri yang membawa aliran ini ialah Shamsuddin al-Sumaterani. 

Menurut buku Penghayatan Karya Agung Melayu (2013) yang ditulis oleh Seri Lanang Jaya, Abd. Rahman Napiah, Mohd Rashid Md. Idris dan Naffi Mat, sastera keagamaan boleh dibahagi kepada tiga cabang ilmu, iaitu ilmu kalam, ilmu fikh dan ilmu tasawuf.  Ilmu tasawuf dikatakan mempunyai unsur rohaniah, manakala ilmu kalam pula sebahagian daripada ilmu usul, iaitu ubat untuk kaum kafir.  Seterusnya, ilmu tasawuf adalah yang terdekat dengan perkembangan sastera Islam jika dibandingkan dalam sejarah sastera.